Cây đinh lăng có tác dụng gì? cách dùng liều dùng tốt nhất là gì?

Cây đinh lăng có thể là loại cây quen thuộc với nhiều người, nhưng không phải ai cũng biết cây đinh lăng có tác dụng gì, vậy thì bạn đã bỏ qua một loại dược liệu quý rồi, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu những công dụng tuyệt vời của cây đinh lăng bạn nhé.

Cây Đinh lăng được Hải Thượng Lãn Ông – nhà đại danh y của dân tộc ta ví như “nhân sâm”. Có tên gọi như vậy vì Đinh lăng là dược liệu quí có tác dụng bồi bổ sinh lực và trí lực. Lá Đinh lăng thường được nhân dân sắc cho phụ nữ sau sinh uống để cơ thể khoẻ mạnh, có nhiều sữa; Rễ Đinh lăng rửa sạch, tán nhỏ, ngâm rượu để bồi bổ cơ thể, khí huyết và tăng lực.

Đặc Điểm Cơ Bản Của Cây Đinh lăng

Đinh lăng có tên khoa học là Polyscias ịrmicosa (L.) Harms (Panax fruticosum L), thuộc họ Ngũ gia bì (Araliaceae).

Cây đinh lăng được gọi với nhiều cái tên khác nhau như nam dương sâm, cây gỏi cá, thuộc họ Cuồng cuồng hay Nhân sâm, được trồng làm cảnh ở nhiều gia đình và làm thuốc trong y học cổ truyền. 

Trong dân gian có nhiều loại cây có tên Đinh lăng, tuy nhiên loại phổ biến và dùng làm thuốc là đinh lăng lá nhỏ hay còn gọi là cây gỏi cá.

Đinh lăng là loại cây nhỏ thân nhẵn không có gai, cao 0.8-1.0m. Lá kép 3 lằn xẻ lông chim, không có lá kèm rõ. Lá chót có cuống lá dài 3-10mm, phiến lá chót có răng cưa không đều. Lá có mùi thơm. Cụm hoa hình khuy ngắn, gồm nhiều tán, mang nhiều hoa nhỏ, quả dẹt. Đinh lăng là cây được trồng phổ biến khắp nước ta.

Đinh lăng là dược liệu quí có tác dụng bồi bổ sinh lực và trí lực.

Hoa cây đinh lăng

Do không có nhiều tác dụng như là và rễ nên nhiều người không hề để ý đến hoa đinh lăng. Hoa Đinh lăng tinh khiết và giản dị với hai màu thường thấy là màu lục nhạt hoặc màu trắng xám. Hoa Đinh lăng thường nở vào khoảng tháng 4 đến tháng 7 và thường nở thành cụm. Mỗi cụm hoa thường có hình ngắn 7-18 mm gồm nhiều tán, mang nhiều hoa nhỏ có cuống ngắn. Hoa 5 cánh trắng hình trứng, dài 2mm có 5 nhị với chỉ nhị ngắn và mảnh, bầu dưới có 2 ô có rìa trắng nhạt. Quả Đinh lăng được tạo thành từ hoa đinh lăng có màu trắng bạc dài 3-4mm, dày 1mm, mang vòi tồn tại.

Thành phần hóa học trong cây đinh lăng

Trong cây Đinh lăn có chứa rất nhiều các thành phần hóa học có lợi cho sức khỏe bào gồm: Các alcaloit,  vitamin B1, Flavonoit, glucozit, acid amin quan trọng

Trong lá cây Đinh lăng chứa: Saponin triterpen, Acid oleanolic, Acid hữu cơ, Tinh dầu, Vitamin B1, B2, B6, Vitamin C, Saponin, Acid hữu cơ, Glycocid, Alcaloid, Tamin.

Trong vỏ rễ chứa những hoạt chất sau: Vitamin B1, B2, B6, Vitamin C, 20 loại acid amin, Saponin, Acid hữu cơ, Glycocid, Alcaloid, Tamin, Acid hữu cơ, Tinh dầu.

Phân bố và cách thu hoạch cây đinh lăng

Đinh lăng là loại cây có sức sống mãnh liệt, loại cây này mọc hoang dại chủ yếu tại các tỉnh miền núi của nước ta, những nơi có khí hậu mát mẻ cẳng hạn như Yên Bái, Lào Cai hoặc các tỉnh ven biên giới với Trung Quốc. Nhận thấy đây là loại cây có giá trị cao về kinh tế thì nên nhiều nông dân trồng rộng rãi khắp nơi trên cả nước

Trước đây người ta thường chỉ thu hoạch lá đinh lăng để làm noi như một loại rau gia vị, gần đây thì người ta thu hoạch cả rễ cây bằng cách đào lên rửa sạch và phơi khô

Bộ phận dùng

Toàn cây Đinh lăng gồm thân, lá và rễ đều được dùng làm thuốc. Trong đó phần rễ được dùng phổ biến nhất vì có nhiều công dụng. Thông thường người ta dùng rễ đã phơi hoặc sấy khô.

Thu hoạch rễ vào mùa thu đông sau khi cây trồng trên 5 năm, vào mùa này rễ cây mềm và chứa nhiều hoạt chất. Đào lấy rễ, rửa sạch, bóc lấy vỏ rễ, thái lát, phơi khô ở chỗ mát để giữ nguyên tính chất. Sau khi phơi khô, rễ cong queo, thường được thái thành các lát mỏng.

Thu hái và chế biến

Thân và lá được thu hái quanh năm. Rễ được thu hoạch sau 5 năm trồng cây, thường thu hoạch vào mùa đông. Bởi vào mùa này, rễ của cây Đinh lăng chứa nhiều hoạt chất và mềm, dễ sử dụng.

Chế biến như sau:

• Thân và lá: Cắt thành đoạn, rửa sạch, để ráo nước. Dùng tươi giã nát hoặc sắc nước uống.
• Rễ cây: Sau khi thu hoạch, ngâm và rửa sạch, bóc bỏ vỏ rễ. Lấy phần rễ bên trong thái lát, phơi khô trong râm. Dùng sắc thuốc uống hoặc chế rượu gừng và mật. Tẩm Đinh lăng sống với rượu gừng 5%, trộn đều, sao qua với lửa nhỏ. Thêm mật ong, trộn đều và đợi đến khi thấm mật, tiến hành sao vàng cho thơm. Ngâm 100 gram Đinh lăng với 5 kg mật ong nguyên chất và 5 lít rượu gừng 5%.
• Đinh lăng chế rượu gừng và mật: Tẩm rượu gừng 5% vào Đinh lăng sống, trộn đều cho thấm rượu gừng, sao qua nhỏ lửa. Tẩm thêm Mật ong, trộn đều cho thấm mật rồi sao vàng cho thơm. Dùng 5 lít rượu gừng 5% và 5 kg Mật ong cho 100kg dược liệu.

Cây đinh lăng có mấy loại

Cây đinh lăng cũng có nhiều giống loại khác nhau, để tránh nhầm lẫn về tên gọi thì mình xin giới thiệu một số giống cây đinh lăng

• Cây đinh lăn lá nhỏ: Đây là loại đinh lăng phổ biến nhất, khi chúng ta nhắc tới cây đinh lăng thì hình ảnh đầu tiên chúng ta liên tưởng đó chính là giống cây này. Loại cây này thường dùng để làm lá gia vị, hoặc lấy thân và rễ cây để làm thuốc
• Cây Đinh Lăng Đĩa: Loại cây này có hình dáng to, thường được trồng để làm cảnh nên rất ít người biết về loại cây này
• Cây Đinh Lăng Lá Răng: Đặng điểm của loại cây này là lá cây có bản tròn và xé răng cưa. Chúng thường được bán tai các tiệm cây cảnh để trang trí trong nhà
• Cây Đinh Lăng lá bạc: Loại cây này về hình dáng thì tương đối giống với cây Đinh Lăng lá răng. Tuy nhiên có một đặc điểm rất dễ nhận thấy ở loại cây này đó là viền lá của chúng có màu trắng rất nổi bật.
• Cây Đinh Lăng lá to: Loại cây này khá hiếm gặp. Lá của loại cây này hình thuôn và to khong như cây đinh lăng lá nhỏ.
• Cây Đinh Lăng lá tròn: Lá của loại cây này hình tròn nên cũng được gọi với cái tên như vậy . Loại cây này thường được nhiều người lựa chọn dùng để trồng làm cảnh trong nhà

Cách trồng cây đinh lăng

Cách trồng cây đinh lăng: Cây đinh lăng được trồng bằng thân.
Bộ phần sử dụng: dùng toàn bộ rễ hoặc vỏ rễ của cây đã trồng trên 3 năm. Còn dùng thân, cành và lá. Thu hái vào mùa xuân, dùng tươi hoặc phơi khô. Khi dùng tẩm nước gừng sao có mùi thơm.

Công dụng cây Đinh lăng

1. Tác dụng của cây đinh lăng theo Đông y

• Lá có công năng giải độc, kháng dị ứng được sử dụng để giải độc thức ăn, chữa ho ra máu, kiết lỵ, mụn nhọt sưng tấy
• Thân và cành đinh lăng được sử dụng để chữa đau lưng và phong tê thấp
• Rễ có tác dụng bồi bổ khí huyết, thông huyết mạch được sử dụng để lợi tiểu, làm thuốc bổ và trị cơ thể gầy yếu, suy nhược. 

2. Tác dụng cây đinh lăng theo Tây y

Dung dịch cao Đinh lăng có tác dụng:

• Tăng biên độ điện thế não, tăng tỉ lệ các sóng alpha, bêta và giảm tỉ lệ sóng delta; tăng khả năng tiếp nhận của các tế bào thần kinh vỏ não với các kích thích ánh sáng
• Tăng nhẹ quá trình hưng phấn khi thực hiện phản xạ trong mê lộ
• Tăng hoạt động phản xạ có điều kiện gồm phản xạ dương tính và phản xạ phân biệt.

Nhìn chung, dưới tác dụng của cao Đinh lăng, vỏ não được hoạt hóa nhẹ và có tính đồng bộ, các chức năng của hệ thần kinh về tiếp nhận và tích hợp đều tốt hơn.
Các nghiên cứu cũng cho thấy bột rễ hay dịch chất rễ Đinh Lăng có khả năng làm tăng sức chịu đựng của cơ thể con người trong điều kiện nóng ẩm, tốt hơn Vitamin C và chè giải nhiệt. Đó là tác dụng làm tăng lực của cây thuốc này.

• Nước sắc, rượu lá Đinh Lăng có tác dụng ức chế sự sinh trưởng các vi khuẩn sinh mủ và vi khuẩn đường ruột. Nên các chế phẩm đó có tác dụng chống tiêu chảy, nhất là trên gia súc.
• Dịch chiết rễ và bột rễ Đinh Lăng có tác dụng kích thích miễn dịch, tăng sức đề kháng đối với bệnh tật

Lá Đinh lăng thường được sắc để cơ thể khoẻ mạnh, rễ Đinh lăng thường được ngâm rượu để bồi bổ cơ thể, tăng lực và khí huyết

Liều dùng, cách dùng cây Đinh lăng phổ biến hiện nay

1. Giúp bồi bổ sức khỏe cho sản phụ

Sau khi sinh, cơ thể chị em thường yếu đi, cơ thể hư hao đáng kể nên cần được bồi bổ để phục hồi sức khỏe. Có thể uống nước lá đinh lăng hoặc dùng lá đinh lăng nấu canh lấy nước uống để cơ thể tăng cường hấp thụ dưỡng chất.

Cách thực hiện:

• Lấy 150 – 200g lá đinh lăng tươi, rửa sạch, hãm với 200ml nước sôi, đậy kín nắp, sau 5 – 7 phút thì mở ra, đảo qua đảo lại vài lần rồi chắt ra ly uống nước đầu tiên.
• Tiếp tục cho thêm 200ml nước vào, đun sôi, để lấy nước thứ 2. Uống đều đặn mỗi ngày cho đến khi các triệu chứng dị ứng biến mất.

2. Chữa tắc tia sữa, căng vú sữa cho mẹ sau sinh

Cách thực hiện: Rễ cây đinh lăng 30 – 40g. Thêm 500ml nước sắc còn 250ml. Uống nóng. Uống luôn 2 – 3 ngày, vú hết nhức, sữa chảy bình thường.

Lưu ý: Nếu nước nguội thì nên hâm lại, uống hết trong ngày, không nên uống nước lạnh hoặc để sang hôm sau. Ngoài ra, nếu nhà bạn không trồng đinh lăng, để tiện sử dụng, nên sao vàng, bảo quản lá trong hủ thủy tinh rồi hãm lấy nước uống như chè. Bên cạnh đó, có thể lấy 50 – 100g lá đinh lăng băm nhỏ với 1 cái bong bóng lớn, nấu thành cháo với gạo nếp để chữa ít sữa.  

3. Chữa đau tử cung, rối loạn kinh nguyệt

Không chỉ giúp lưu thông tuyến sữa, việc uống nước lá đinh lăng còn có tác dụng tốt trong việc hỗ trợ lưu thông khi huyết, chữa rối loạn kinh nguyệt, giúp ổn định đường huyết. Nước lá đinh lăng cũng giúp tăng cường sức đề kháng, giảm thiểu các cơn đau vùng bụng và cổ tử cung ở phụ nữ sau sinh.

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị lá cành và lá đinh lăng vừa đủ dùng, rửa sạch, sao vàng, bảo quản nơi khô ráo
• Mỗi ngày, sắc lá và cành đinh lăng với nước uống thay chè, kiên trì sử dụng trong thời gian dài sẽ thấy hiệu quả.

4. Chữa cơ khớp sưng đau và vết thương do té ngã

Chuẩn bị: Lá đinh lăng tươi 40g.

Thực hiện: Đem rửa sạch, giã nát và đắp vào vùng đau nhức. Thay 1 – 2 lần/ ngày cho đến khi hết sưng đau là được.

5. Trị đau lưng mỏi gối và đau nhức cơ thể do phong tê thấp

Chuẩn bị: Thân cành đinh lăng 20 – 30g.

Thực hiện: Sắc lấy nước uống, chia nước sắc thành 3 lần và dùng hết trong ngày. Trong trường hợp đau nhiều, có thể gia thêm 1 ít cam thảo, cúc tần và rễ cây xấu hổ.

6. Chữa mẩn ngứa do dị ứng

Với người có cơ địa dị ứng hoặc có dấu hiệu dị ứng có thể dùng nước lá đinh lăng để ngăn ngừa tình trạng này. Bởi lẽ như đã đề cập, công dụng chính của lá đinh lăng chính là chống dị ứng và giải độc thức ăn. 

Cách thực hiện: Lá cây đinh lăng 80g, sao vàng, sắc uống. Dùng trong 2 – 3 tháng.

7. Lá đinh lăng chữa mất ngủ, giúp an thần, giảm đau đầu

Trong lá đinh lăng có chứa saponin và rất nhiều thành phần quan trọng khác. Các nhà đã chứng minh được rằng dược tính của lá có thể hoạt hóa nhẹ và đồng bộ vỏ não. Điều này tác động rất tốt lên hệ thần kinh.

Bên cạnh đó lá đinh lăng cũng có công dụng tăng cường sức đề kháng, an thần và thông kinh lạc… Sử dụng lá đinh lăng giúp người bệnh an thần, ngủ ngon giấc và sâu giấc hơn. Đối với người bệnh có triệu chứng đau đầu thì lá đinh lăng có thể phát huy công dụng giảm đau, cải thiện tình trạng căng thẳng. Bên cạnh đó, khi thức dậy, người dùng còn cảm thấy sảng khoái và tỉnh táo.

Các cách sử dụng lá đinh lăng chữa mất ngủ:

• Sử dụng gối đinh lăng chống mất ngủ:  Lá non cây đinh lăng lá nhỏ và rửa sạch để loại bỏ các bụi bẩn còn bám trên lá. Sau đó đem phơi khô, tránh ánh nắng trực tiếp của mặt trời làm mất đi mùi thơm của lá. Nên phơi lá vừa tới, tránh bị ròn, kiểm tra lá còn có độ dẻo nhất định là có thể đem sao vàng ở nhiệt độ thích hợp xong rồi đem lá đi hút ẩm ở nhiệt độ quy định. Sau đó trộn với bông gòn và lá đinh lăng một lượng vừa đủ và phù hợp để làm ruột gối đinh lăng. Làm sao để ruột gối không bị nhiều đinh lăng gây mùi hắc, sẽ làm cho người bệnh khó ngủ hơn.
• Sử dụng đinh lăng làm các món ăn hàng ngày. Các món ăn phổ biến là món trứng chiên, cá kho và cháo tim heo…  Đây còn là các món ăn tốt cho việc nâng cao sức đề kháng của cơ thể.

8. Giảm giật mình khi đang ngủ ở trẻ em 

Gối lá đinh lăng có tác dụng chữa trị chứng ra mồ hôi trộm, chống giật mình giúp trẻ có những giấc ngủ ngon và sâu hơn.

Thực hiện: Đem phơi khô lá đinh lăng rồi trải xuống giường hoặc lót vào gối cho trẻ nằm.

Lưu ý sử dụng cây Đinh lăng

Theo các chuyên gia, mặc dù nước lá cây đinh lăng rất tốt cho sức khỏe nhưng trong cây đinh lăng có chứa nhiều Saponin, dùng quá liều sẽ gây ra các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, suy nhược cơ thể, người mệt mỏi khó chịu… Chỉ nên sử dụng nước lá đinh lăng với liều lượng cho phép, lạm dụng sẽ gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn như buồn nôn, tiêu chảy, phá vỡ hồng cầu. 

Với trẻ em, chỉ có thể sử dụng lá cây đinh lăng ngoài da, phơi khô để dưới gối cho trẻ và nhất định không cho trẻ uống loại nước lá này

Không dùng nước lá cây đinh lăng cho phụ nữ mang thai ba tháng đầu. Dù chưa có nghiên cứu nào cho thấy phụ nữ mang thai không được uống nhưng để đảm bảo an toàn thì tốt nhất không nên sử dụng tùy tiện.

Sau đây là một số lưu ý cụ thể:

• Tham khảo ý kiến thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi dùng.
• Tránh lạm dụng. Nên dùng thảo dược với liều lượng được khuyến cáo.
• Saponin có nhiều trong rễ cây Đinh lăng. Khi dùng nhiều, chất này có thể làm vỡ hồng cầu.
• Lạm dụng quá mức có thể gây ngộ độc dẫn đến xung huyết ở các bộ phận trên cơ thể. Chẳng hạn như phổi, tim, gan, dạ dày, ruột. Một số trường hợp có thể bị biến loạn dinh dưỡng.
• Dùng cây Đinh lăng liều cao có thể dẫn đến say thuốc kèm theo tiêu chảy, buồn nôn, cơ thể mệt mỏi.
• Thông báo với bác sĩ nếu có bất kỳ triệu chứng hay dấu hiệu bất thường nào liên quan đến quá trình chữa bệnh với Đinh lăng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ khi dùng dược liệu trong thời kỳ mang thai hoặc đang nuôi con bú.